Αλέξανδρος ο εμψυχωτής (Εν ψυχωτής1)
Σαν είμαστε στο σχολείο μας μίλησαν για τον Μέγα Αλέξανδρο, ένα Μακεδόνα στρατηλάτη σπουδαίο κατακτητή που κατάφερε να επεκτείνει τα σύνορα της Ελλάδας σε τρεις Ηπείρους. Ο Αλέξανδρος τοποθετήθηκε στο «χρονοντούλαπο» του νου των εφηβικών μας χρόνων και σποραδικά στην ενθύμισή του νιώθουμε μια υπερηφάνεια για τον πρόγονό μας. Αυτό μόνο. Τα καίρια ζητήματα των καιρών απαιτούν την εστίασή μας στην αντιμετώπιση της έλλειψης και του φόβου, στην ατομική και κοινωνική αδικία, στα οδυνηρά φαινόμενα που οι λαοί, οι χώρες υφίστανται και χρόνος για ενθυμίσεις δεν υπάρχει. Σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, εκεί που νομίζουμε πως όλα γύρω μας έχουν ισοπεδωθεί και απαξιωθεί, αίφνης γινόμαστε δέκτες μιας «φωτεινής ακτίνας» που έρχεται να μας ξυπνήσει μνήμες από το μακρινό παρελθόν μας και να μας μιλήσει: «Σκληροί καιροί μες στη φωτιά εφτά καημοί, πληγές εφτά. Και εγώ κρατώ κλαδί ελιάς κι εσύ να κλαις σαν με κοιτάς. Ελλάδα, στους ώμους τη γη κουβαλάς εσύ που χάραξες τους δρόμους τη φωνή σου να βρεις ζητάς. Σαν μια γιορτή απ΄ τα παλιά χρυσή εποχή θα’ ρθει ξανά». Οι στίχοι, μελωδία δοξαστική στο Ηρώδειο, από τον συνθέτη-στιχουργό, Σ. Σπανουδάκη στο αφιέρωμα «ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ».
Ανατρέχουμε στις ιστορικές πηγές να γνωρίσουμε το Μέγα Αλέξανδρο και να τον αναγνωρίσουμε ως ένα απλό κατακτητή, ένα τυχερό άνδρα ή ένα πρότυπο Αρετής. Ο ίδιος είπε: «Δεν μ΄ ενδιαφέρει η καταγωγή των πολιτών ούτε η φυλή από την οποία γεννήθηκαν. Τους αντιμετωπίζω όλους με ένα κριτήριο την αρετή. Για μένα κάθε καλός ξένος είναι Έλληνας και κάθε κακός Έλληνας είναι χειρότερος από βάρβαρος».
Ήταν γιος του Βασιλιά των Μακεδόνων Φίλιππου του Β΄ και της Ολυμπιάδας. Ως τα έξι του χρόνια τον φρόντιζαν η τροφός και η αγαπημένη του μητέρα. Οι στρατηγοί του Φίλιππου τον εκπαίδευσαν στις πολεμικές τέχνες, στα αγωνίσματα, στο σπαθί, στο ακόντιο, το τόξο, την ιππασία. Δάσκαλοι τον δίδαξαν μουσική και λύρα κ.α. Στο 13ο έτος της ηλικίας του ο Αλέξανδρος παραδόθηκε στα χέρια του Αριστοτέλη. Αυτός σφυρηλάτησε την προσωπικότητα του Αλέξανδρου. Στον πανέμορφο χώρο του ιερού των Νυμφών τον δίδαξε ρητορική, ιστορία, φιλοσοφία, φυσική, βοτανική βιολογία, ιατρική. Του δίδαξε την ανδρεία, την μεγαλοψυχία, τη μετριοπάθεια και την αυτοκυριαρχία. Τις ηθικές και διανοητικές αρετές της δικαιοσύνης, της γενναιοδωρίας, της εγκράτειας και της μεγαλοψυχίας. Αρετές που τις βλέπουμε στο έργο του Αριστοτέλη «Ηθικά Νικομάχεια».
Ο Αλέξανδρος υπερέβη τα όρια της διδασκαλίας του Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης ήταν φιλόσοφος. Ο Αλέξανδρος ήταν φιλόσοφος που έκανε τη φιλοσοφία «πράξη και τρόπο ζωής». Ένας παιδαγωγός του, ο Λεωνίδας τον ρώτησε. «Αλέξανδρε πότε θα ευδαιμονήσουν οι άνθρωποι;» κι εκείνος απάντησε «όταν συνενωθούν υπό μίαν βασιλεία και γίνουν αδέλφια».
Στόχος των εκστρατειών του Αλέξανδρου ήταν η συνένωση των ανθρώπων κάτω από τον ίδιο λόγο και στα πλαίσια του ίδιου πολιτεύματος. Κατά τη διάρκειά τους τήρησε το μακεδονικό έθιμο, να γίνονται συμπόσια. Εάν δεν το έκανε αυτό, και εάν δεν οδηγούσε αυτοπροσώπως τους άνδρες στη μάχη και στις εφόδους, κερδίζοντας στη σύντομη ζωή του περισσότερα τραύματα από οποιονδήποτε άλλον πολεμιστή, είναι αμφίβολο αν θα είχε κρατήσει τη νομιμοφροσύνη του στρατού του. Επιπλέον, προσπάθησε να επιτύχει την ειρηνική συνύπαρξη λαών με διαφορετικούς πολιτισμούς, θρησκείες και γλώσσες. Στην απέραντη αυτοκρατορία του μεταλαμπάδευσε τον ελληνικό πολιτισμό. Επέβαλε την χρήση της ελληνικής γλώσσας. Το όραμά του ήταν η δημιουργία ενός οικουμενικού κράτους, βασισμένο στην ελληνική παιδεία. Η ιδέα της συνύπαρξης νικητών και ηττημένων είναι κάτι που δεν είχε ποτέ υπάρξει πριν, στο μυαλό κανενός κατακτητή.
Ο Πλούταρχος ονομάζει τον Αλέξανδρο πραγματικό φιλόσοφο. Αναφέρει χαρακτηριστικά πως ο Αλέξανδρος δίδαξε τους Υρκανούς να συνάπτουν γάμο και τους κατοίκους της Αραχωσίας να καλλιεργούν τη γη. Έπεισε τους Πέρσες να σέβονται τις μητέρες τους και όχι να συνάπτουν γάμο μαζί τους. Εμπνευσμένος από τη κυνική φιλοσοφία δήλωνε: «να τιμάτε τη γυναίκα» και «η γυναίκα είναι ισότιμη με τον άνδρα και έχει τα ίδια δικαιώματα με αυτόν».
Σύμφωνα με τον Νέαρχο Ανδρότιμο ο Μέγας Αλέξανδρος «εξημέρωσε» φύλα που κατοικούσαν δίπλα στους Πέρσες και στους Μήδες (όπως είναι οι Ούξιοι, Μάρδοι, Κοισσαίοι κ.α.) και έχτισε πόλεις ώστε από νομάδες να γίνουν γεωργοί και αγρότες. Θεώρησε πως εάν έχουν βίος να νοιάζονται θα έπαυαν οι αλληλοσκοτωμοί. Και ο Ονήσικριτος γράφει πως ο Μέγας Αλέξανδρος κατήργησε το έθιμο των Σογδιανών και Βακτριανών να φονεύουν τους γέροντες και τους ανήμπορους και τους έμαθε να τους γηροκομούν και να τους βοηθούν.
Την ψυχή του Αλεξάνδρου καταγοήτευαν ιδιαίτερα τα ομηρικά έπη. Γι’ αυτόν τον λόγο δίδαξε τους λαούς να διαβάζουν τον ‘Όμηρο. Επιπροσθέτως, έμαθε τα παιδιά των Περσών, των Σουσιανών και των Γεδρωσίων να απαγγέλλουν τις τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Χάρις στον Αλέξανδρο, η Βακτρία και ο Ινδικός Καύκασος λάτρεψαν τους θεούς των Ελλήνων. ‘Ίδρυσε περισσότερες από εβδομήντα Αλεξάνδρειες και διέδωσε σε ολόκληρη την Ασία τον ελληνικό τρόπο ζωής. Έμαθε εκατομμύρια ανθρώπους να ζουν με βάση τους νόμους και έβγαλε έτσι τους λαούς από την άθλια ζωή και τους οδήγησε στην ευδαιμονία. Τα βαρβαρικά φύλα ήλθαν σε επαφή με το ελληνικό πνεύμα και άλλαξαν την ποιότητα της ζωής και της σκέψης τους.
Ο Αλέξανδρος δεν φέρθηκε στους Έλληνες ηγεμονικά και στους βαρβάρους δεσποτικά, αλλά ήλθε ως κοινός θεόσταλτος αρμοστής και συμφιλιωτής όλων των ανθρώπων, ενώνοντας τους τρόπους ζωής, τα ήθη και τα έθιμα τους. Πατρίδα πλέον δεν ήταν η πόλη, αλλά η οικουμένη και ακρόπολη ήταν το στρατόπεδό του. Θεώρησε ως συγγενείς του όλους τους ενάρετους ανθρώπους ανεξάρτητα από εθνική καταγωγή και ως αλλόφυλους όσους διακρίνονταν για την κακία τους. Οι Έλληνες και οι βάρβαροι δε διακρίνονταν πια με βάση το σπαθί και το μανδύα, αλλά με βάση την αρετή και την κακία.
Είναι σπουδαίο να παρατηρήσουμε, ότι οποιοσδήποτε κάτοικος της Ασίας μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως Έλληνας, απλώς με το να μιλά την ελληνική γλώσσα, να μετέχει της ελληνικής παιδείας και να κοινωνεί των αγαθών του ελληνικού πολιτισμού. Οι κάτοικοι δεν ήταν αναγκασμένοι να αλλάξουν τη θρησκεία τους ή να απαρνηθούν τα δικά τους πολιτιστικά αγαθά. Έτσι, Έλληνες κατέληξαν να καλούνται οι Αιγύπτιοι, οι Πέρσες, οι Εβραίοι, οι Σύριοι και γενικά όσοι μετείχαν της ελληνικής παιδείας.
Κατά τον Πλούταρχο η θεά Τύχη επεφύλαξε στον Αλέξανδρο ελάχιστες ευνοϊκές περιστάσεις, αλλά και αναρίθμητες αντιξοότητες. Ωστόσο, ο Αλέξανδρος αναδείχθηκε ανώτερος της. H Τύχη δεν παρέδωσε στον Αλέξανδρο έτοιμο το μεγαλοπρεπές οικοδόμημα των κατορθωμάτων του, αλλά το δημιούργησε ο ίδιος. Το έπος που δημιούργησε ήταν πραγμάτωση της προσωπικής μεγαλοσύνης και αποτέλεσμα της ελληνικής αγωγής και παιδείας του και όχι απλή εύνοια της τυφλής τύχης. Υπήρξε άνθρωπος ενάρετος και ανδρείος, γιατί το ήθος και το φρόνημα του είχαν σφυρηλατηθεί από την ελληνική παιδεία.
Ο ιστορικός Θεόδωρος Βιρτ στο βιβλίο του «ο Μ. Αλέξανδρος και ο Παγκόσμιος Ελληνισμός» γράφει: «Η γαλήνη που κάλυπτε το πρόσωπό του έδινε κάτι το ουράνιο και θεϊκό στην έκφρασή του. Το δέρμα του καθαρό και λευκό, τα μαλλιά του χρυσά και βοστρυχωτά κυμάτιζαν, το πρόσωπό του έμοιαζε με θεϊκή εικόνα. Οι Μακεδόνες του, γοητευμένοι από το θεϊκό ίνδαλμά τους θα τον ακολουθήσουν ως την άκρη του κόσμου και ως το τέλος της ζωής τους χωρίς να ρωτήσουν ποτέ το γιατί. Η φωνή του ήταν ισχυρή όταν φώναζε στο πεδίο της μάχης και η μεταπήδηση από την ηρεμία στην αγριότητα, επενεργούσε μαγευτικά στους στρατιώτες του, που είχαν θαμβωθεί από την ευψυχία την τόλμη και τον ηρωισμό του. Ήταν ένας επίγειος θεός και ότι ήθελε το τολμούσε».
«Θα’ ρθεις σαν αστραπή, θα’ χει η χώρα γιορτή, θάλασσα γη και ουρανός στο δικό σου φως. Θα ντυθώ στα λευκά να σ΄ αγγίξω ξανά, φως εσύ και καρδιά μου εγώ πόσο σ΄ αγαπώ».
~Σ. Σπανουδάκης
ΜΕ ΑΡΕΤΗ
ΜΑΡΙΑ ΤΕΡΖΑΚΗ
Σημειώσεις
- βλ. λεξικό Liddell&Scott
Βιβλιογραφία
- Πλούταρχος. (1995). Αλέξανδρος. Αθήνα: Ζήτρος.
- Αρριανός, Φ. (2004). Αλεξάνδρου ανάβασις. Αθήνα: Κάκτος.
- Πλούταρχος. (2006). Περί του Αλεξάνδρου Τύχης ή Αρετής. Αθήνα: Ζήτρος.
- Fuller, J. (2005). Η ιδιοφυής στρατηγική του Μ. Αλεξάνδρου. Μετάφρ.: Κολλιόπουλος. Αθήνα: Ποιότητα.
- Αποστολίδης, Η., & Αποστολίδης, Σ. (2015). Μ. Αλέξανδρος. Αθήνα: Gutenberg.
Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναπαραγωγή του παρόντος κειμένου με ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό ή οποιονδήποτε άλλο τρόπο χωρίς τη γραπτή άδεια της συγγραφέως Μαρίας Τερζάκη.